Cyprian Kamil
Norwid

Poeta, prozaik, dramatopisarz i publicysta. Rysownik, rzeźbiarz i malarz. Niezrozumiany przez współczesnych, zmarły w biedzie i zapomnieniu, odkryty na nowo dopiero po śmierci. Bezkompromisowy outsider, wierny własnym zasadom, człowiek wolny. Sam siebie nazywał “pielgrzymem” i pisał: “ziemi tyle mam, ile jej stopa ma pokrywa”.

Pielgrzymowanie było jego losem – przez całe życie zmieniał miejsca zamieszkania, przebył kilkanaście tysięcy kilometrów. Atlas Cypriana Kamila Norwida to dziesięć miast, sześć stolic, siedem krajów i dwa kontynenty. To ludzie, których spotykał, to wiersze, obrazy i rysunki. Zapraszamy na dźwiękową podróż śladami artysty w towarzystwie znawców literatury, biografów, historyków i pisarzy.

Choć zmarł ponad sto trzydzieści lat temu i choć ciąży na nim stereotyp “trudnego autora”, Cyprian Kamil Norwid może zostać nazwany poetą naszych czasów. Zagadnienia, które poruszał, i sposób, w jaki to robił, sprawiają, że jest on paradoksalnie bardzo nowoczesny. Niedostrzeżony za życia, dziś należy do grona niewielu XIX-wiecznych twórców, o których pamiętamy, których wciąż czytamy, cytujemy i analizujemy.

Często określa się go mianem “czwartego wieszcza” i jest w tym wiele racji, bowiem poeta przewidział los swojego dzieła. W “Vade-mecum” napisał: “syn minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku”. W ciągu minionego stulecia Norwid doczekał się całkiem pokaźnego grona wnuków, nie tylko wśród pisarzy.

Pierwszym wierszem Norwida, z którym mogła zapoznać się publiczność, był “Mój ostatni sonet” wydrukowany w 1840 roku na łamach “Piśmiennictwa Krajowego”. Warszawski okres twórczości poety to edukacja plastyczna, intensywna praca nad utworami literackimi, udział w życiu artystycznym stolicy, a także pochwały krytyków i kolegów po piórze. Gdy w wieku 21 lat wyjeżdżał za granicę, by studiować malarstwo, był pełen ambicji i nadziei na pomyślną przyszłość.

Opuszczał kraj pogrążony w mroku “nocy paskiewiczowskiej”. Rosyjskie represje i cenzura po powstaniu listopadowym, które przeżył jako dziecko, rzuciły cień na młodość artysty. Kochał ojczyznę, ale wiedział, że w Królestwie Polskim nigdy nie rozwinąłby skrzydeł.

Pierwsza odyseja młodego Norwida miała wielkie znaczenie jego dla intelektualnego i artystycznego rozwoju, przyniosła mu także nowe egzystencjalne doświadczenia i rozczarowania. Zobaczył wspaniałe dzieła sztuki, uczył się u mistrzów rzeźby, zanurzył w świecie wielkiej literatury i sam nie ustawał w aktywności twórczej. W każdym mieście był ulubieńcem kręgów polskiej emigracji. Nawiązywał znajomości kulturalne i polityczne, angażował się w wydarzenia historyczne, czasem wikłał się w niebezpieczeństwa.

Zakochał się – i ta miłość naznaczyła go na wiele lat, skutkując zarówno spontanicznymi decyzjami życiowymi, jak i wspaniałą literaturą. Kobiety od zawsze były w centrum jego zainteresowań, a w Europie poznał ich niemało.

Drugą połowę życia Cyprian Kamil Norwid spędził głównie w stolicy Francji – z przerwą na podróż za Ocean Atlantycki. Paryż był wówczas jednym z głównych ośrodków polskiej emigracji, oferującym kontakty towarzyskie i artystyczne, zapewniającym urzędowe wsparcie życiowe, a także stwarzającym możliwość wejścia w międzynarodowy dialog.

Te trzy dekady były dla Norwida epoką płodną twórczo – stworzył swoje największe dzieła, rozwijał poglądy filozoficzne, polityczne i literackie. Brał czynny udział w życiu emigracyjnym. Zarazem był to czas coraz dotkliwszej klęski – rzadko znajdował uznanie krytyki i publiczności, niemal nie publikował, borykał się stale z problemami finansowymi i podupadał na zdrowiu.

24 września 2001 roku w południe w Krakowie usłyszano dźwięk, który rozlega się tylko w wyjątkowych sytuacjach. To dzwon Zygmunt ogłaszał początek uroczystości złożenia ziemi z paryskiego grobu Norwida w podziemiach katedry na Wawelu, w pobliżu sarkofagów Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. “Dziś, w 180. rocznicę urodzin Cypriana Kamila Norwida, Naród przyjmuje symboliczne prochy do Krypty Wieszczów w Wawelskiej Katedrze Królów, bo królom był podobny” – powiedział tego dnia kardynał Franciszek Macharski.

To, że na Wawelu nie udało się pochować faktycznych szczątków poety, było następstwem kilkukrotnej zmiany miejsca jego pochówku jeszcze w Paryżu, artysta bowiem nawet po śmierci nie mógł znaleźć swego miejsca.